مدرسه خان شیراز به سبب معماری خاص خود که یادگاری از ادوار پیشین به شمار می‌رود، از اهمیت بسیاری در حوزه معماری برخوردار بوده است. بنابرین در این مطلب از فروشگاه معماری دیسامگ، به ارائه رایگان پاورپوینت معماری مدرسه خان شیراز به همراه پلان در قالب ۸۰ اسلاید می‌پردازیم.
موقعیت:
شیراز مرکز استان فارس و یکی از شهرهای بزرگ ایران است که در بخش مرکزی استان فارس، در ارتفاع ۱۴۸۶ متری از سطح دریا و در منطقهٔ کوهستانی زاگرس قرار دارد و از آب و هوای معتدلی بهره می‌برد. این شهر از سمت غرب به کوه دراک، از سمت شمال به کوه‌های بمو، سبزپوشان، چهل‌مقام و باباکوهی رشته کوه‌های زاگرس محدود شده‌است. نام شیراز در کتاب‌ها و اسناد تاریخی، تحت نامهای مختلفی نظیر «تیرازیس»، «شیرازیس» و «شیراز» به ثبت رسیده است و گفته می‌شود محل اولیهٔ آن در محل قلعهٔ ابونصر بود. اما در دوران بنی‌امیه به محل فعلی منتقل گردید و بدین ترتیب بود که توانست در دوران صفاریان، آل بویه و زندیه، عنوان پایتخت ایران را یدک بکشد.
اولین اشاره به نام شیراز، بر لوح‌های گلی ایلامی برجای مانده از ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد بازمی‌گردد. برخی لوحه‌ها نیز به نام تیرازیس اشاره دارند و بر اساس شاهنامه این عنوان از نام پسر سوم تهمورث برگرفته شده است. در این شهر، آثار تاریخی زیادی به چشم می‌خورد که یادگاری از ادوار گذشته هستند. من جمله این آثار تاریخی می‌توان به خانه فروغ‌الملک، باغ هفت تنان، تخت جمشید، سعدیه، حافظیه، مسجد وکیل و آرامگاه شاه چراغ اشاره نمود. مدرسه خان شیراز یکی دیگر از آثار تاریخی پر اهمیت شیراز است که از مدارس معروف و بزرگ علوم فقهی در دوران صفویه به شمار می‌رفت و هم اکنون در خیابان لطف علی خان زند، محله اسحاق بیگ شیراز قرار دارد.
تاریخچه مدرسه خان شیراز:
مدرسهٔ خان شیراز مدرسه‌ای تاریخی است که توسط الله‌وردی خان گرجی و پسرش امام قلی خان در شهر شیراز و در دوران حکومت شاه عباس صفوی ساخته شده است. صفویان دودمانی ایرانی و شیعه بودند که در سال‌های ۸۸۰ تا ۱۱۰۱ هجری خورشیدی برابر با ۱۱۳۵–۹۰۷ قمری حدوداً به مدت ۲۲۱ سال بر ایران فرمانروایی کردند. بنیانگذار دودمان پادشاهی صفوی، شاه اسماعیل یکم بود که در سال ۸۸۰ خورشیدی در تبریز تاجگذاری نمود. دوره صفویه از مهم‌ترین دوران تاریخی ایران به‌شمار می‌آید؛ چرا که با گذشت نهصد سال پس از نابودی شاهنشاهی ساسانیان؛ یک فرمانروایی متمرکز ایرانی توانست بر سراسر ایران آن روزگار فرمانروایی نماید.
الله‌وردی خان گرجی با ساخت مدرسه خان، دانشگاهی به مفهوم واقعی آن روزها را بنا نهاد که در آن حکمت، فقه، ادب، نجوم، علم حساب، هندسه، زمین‌شناسی، جانورشناسی، گیاه‌شناسی و شیمی تدریس می‌شد. این مدرسه، هنگام آبادانی یکصد حجره برای اقامت یکصد طلبه داشت و چهار طرف آن چهار باغ برای تفریح طلاب ساخته شده بود. الله‌وردی خان اونْدیلادْزِ معروف به الله‌وردی خان گرجی از اسرای گرجی بود که در زمان شاه طهماسب از گرجستان به ایران تبعید گردید و به عنوان غلام وارد دربار صفوی شد و پس از مسلمان شدن، در زمان شاه عباس اول به مقام سپهسالاری امپراتوری صفوی و حکومت ایالت فارس رسید و اقدامات فراوانی را برای اعتلای فرهنگ و تمدن ایران انجام داد.
الله‌وردی خان گرجی مردی آزاداندیش بود و روحیهٔ این سردار آزاده با انزواء و حبس افکار آزاداندیش و الهی سازگار نبود. به همین خاطر او ملاصدرا را که توسط علمای اصفهان تکفیر و در کهک قم تبعید شده بود به شیراز دعوت کرد. او نامهای بدین مضمون به ملاصدرا نوشت:
“من نمی‌توانم به کهک بیایم تا بتوانم از محضر درس شما استفاده کنم و به همین جهت در شیراز بنای مدرسه‌ای را برای شما شروع کرده‌ام و همین که تمام شد اطلاع می‌دهم که بیایید و در این مدرسه تدریس کنید.”
الله‌وردی خان گرجی، مدرسه را با هزینهٔ شخصی خود ساخت و چون دید که تکمیل آن به درازا خواهد کشید، همین که قسمت‌های ضروری برای استفادهٔ اساتید و طلاب آماده شد، از ملاصدرا درخواست کرد که به شیراز بیاید. صدرالدین محمد بن ابراهیم قوام شیرازی معروف به مُلاصَدرا و صدرالمتألهین، فیلسوف شیعه ایرانی سدهٔ یازدهم هجری قمری و بنیانگذار حکمت متعالیه است. کارهای او را می‌توان تداعی‌گر هزار سال تفکر و اندیشهٔ اسلامی پیش از زمان او به حساب آورد. پس از مرگ الله‌وردی خان، پسرش امام قلی خان که پس از مرگ پدرش به فرمانروایی ایالت فارس منصوب شده بود، ساخت این بنا را به پایان رساند.
معمار مدرسه خان شیراز “عزالدین حسین شماع شیرازی” بود که عملکرد را خیلی خوب می‌شناخت و بدین ترتیب توانست آن را با نشانه و نماد در هم آمیخته و مدرسه‌ای بی نظیر برای تمامی دوران را به وجود آورد. این مدرسه بارها مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است. در جریان جنگ کریمخان زند با محمد حسین قاجار به این مدرسه لطماتی وارد آمد و دو مناره آن ویران شد. بعدها صادق خان به دستور برادرش کریمخان به تعمیر و احیاء سردر بزرگ مدرسه پرداخت. در سال ۱۲۳۹ قسمتی از عمارات فوقانی مدرسه در اثر زلزله ویران شد و سپس حاجی لطفعلی، تاجر شیرازی به مرمت و بازسازی مدرسه مبادرت ورزید که این اقدامات در سال ۱۲۴۹ هجری به پایان رسید.
بار دیگر در سال ۱۲۶۹ حجرات فوقانی مدرسه در اثر زلزله تخریب گردیدند و این بار حاجی میرزا علی اکبر قوام الملک شیرازی طی سال های ۱۲۷۳ و ۱۲۷۴ هجری مدرسه را مرمت نمود. در دوره ناصرالدین شاه قاجار نیز مقرنس‌کاری سردر تعمیر شد که نام این پادشاه در میانه این مقرنس دیده می‌شود. از آن پس بنای مدرسه و تزیینات کاشی‌کاری آن رو به خرابی گذاشت لذا اداره باستان شناسی در طی سال های ۱۳۳۷ تا ۱۳۳۹ شمسی، به ترمیم کاشی‌کاری نماهای غربی، شمالی و جنوبی مدرسه، تعمیر حجرات فوقانی و کاشت درختان نارنج در مدرسه پرداخت.
معماری مدرسه خان شیراز:
مدرسه خان که سبک اصفهانی دارد، در دوره صفویه ساخته شده است و اقتدار و توانمندی‌های این دوره را به رخ دوره‌های دیگر می‌کشد؛ زیرا بنای مدرسه خان شیراز که به سبک بناهای درون گرا ساخته شده است، مساحتی برابر با ۷۶۸۶ متر مربع دارد که در زمینی به مساحت ۵۰۰۳ متر مربع و در دو طبقه بنا گردیده است. این بنا دارای یکصد حجره جهت اسکان طلاب نیز هست که در حال حاضر تنها هفتاد هجره از آن به جای مانده است. صحن مدرسه به طول ۵۱ متر و عرض ۴۵ متر، با یک حوض هشت گوش در مرکز و ۴ باغچه در چهار طرف آن به همراه درختان نارنج و نخل مزین گردیده است.
در هر چهار طرف مدرسه خان شیراز حجره‌هایی در دو طبقه ساخته شده بودند که تعداد آنها به ۱۰۰ حجره می‌رسید. این حجره ها تماما دو بر هستند و به جانب باغ و مدرسه باز می‌شوند. اندازه حجره‌ها چیزی در حدود ۳.۳۰ در ۳.۶۲ متر است و هر حجره از پشت نیز به یک راهرو متصل مىشود. چهار طاق غربى، شرقى، جنوبى و شمالى نیز با ارتفاع ۱۶ متر در چهار طرف مدرسه وجود دارد که پیشانى تمامی این حجره‌ها، طاق‌نماها و جرزها از کاشىهاى رنگین پوشیده شده است و در میان آنها نیز ترنجهایى وجود دارد که با تصاویر گل و بوته تزیین شده و بر روى آنها اسامى خداوند به زیبایی هر چه تمام‌تر نگاشته شده است. بنای مدرسه شامل سر در بلند و مقرنس سازی عالی است و راهرو و هشت ورودی آن مزین به کاشیکاریهای معرق ممتاز است. در اطراف صحن نیز حجره‌های دو طبقه ساخته شده که ایوان‌های بلند آنها، شکوه خاصی به این بنا بخشیده است. باغ پیرامون مدرسه نیز جای دنجی برای مطالعه و استراحت طلاب بوده است.
از ویژگی های جالب مدرسه خان شیراز، شمار فضاها و اجزای آن است که بر پایه اعداد مقدس شکل گرفته است. به طوری که ۱۰۰ حجره آن تداعی‌گر نام پیامبر به حروف ابجد است و در کنار ۱۰ اتاق درس خارج، عدد ۱۱۰ را تشکیل می‌داد که آنهم ابجد نام امام اول شیعیان است. مدرسه خانه شیراز دارای ۵ مدرس و ۱۲ راهرو نیز بود که برگرفته از پنج تن آل عبا و دوازده امام بودند. علاوه بر این، چهار اتاق اتاق گیاه شناسی، اتاق خادم، اتاق چراغ‌دار و اتاق موذن هم در این مدرسه تدارک دیده شده‌اند که شمار اتاق‌ها را به ۱۱۴، تعداد آیات قرآن، می‌رساند.
دالان ورودی مدرسه خان شیراز به شکل هشتی است و سقفی گنبدی شکلی دارد که با کاشی لاجوردی آبی و گل بوته‌های زیبا مزین شده است. از هشتی، راهروهایی برای رفتن به طبقه دوم وجود دارد که در نهایت به صحن مدرسه می‌رسد. تزئینات سقف هشتی مدرسه از نوع عرقچین است و نقش و نگارهایی آسمانی دارد. از زمان ساخت مدرسه خان شیراز تا عصر زندیه، دو گلدسته بلند آجری با تزیینات و کاشی کاری‌های مفصل در طرفین جبهه غربی مدرسه وجود داشته است که به دلیل مسلط بودن بر ارگ حکومتی کریم خان زند ویران شد.
کاشی کاری‌های سقف مدرسه نیز همانند مسجد شیخ لطف الله اصفهان ساخته شده است. در حاشیه سقف، آیات قرآنی با خط ثلث وجود دارد که کتیبه آن به سال ۱۰۲۴ هجری قمری نگاشته شده است. بالای دالان، تالار وسیعی است که روزگاری حکیم ملاصدرا ملقب به صدر المتألهین، فلسفه اشراق را در آن تدریس می کرده است. در ۴ سمت حیاط ۴ طاق نمای بلند و مزین به کاشیکاریهای استادانه نیز به چشم می‌خورد که تنها سر در غربی آن به تازگی مرمت گشته است. طاق‌های مدرسه خانه شیراز از پوشش متنوعی بهره می‌برند و کاربندی آن از نوع اختری و خیلی خوابیده است. علاوه بر این انواع کار بندی‌های نیم کار و طاق کجاوه نیز در پوشش‌های مختلف به خصوص در حجره‌ها مشاهده می‌شود.
از دیدگاه هنر معماری، انسان پس از ورود به مدرسه خان شیراز و با پا گذاشتن به درون دروازه و حیاط مدرسه احساس آرامش و امنیت می‌کند. بر نمای داخلی دیوار، نقش و نگارها فیروزه‌ای و رنگ‌های متناوب گل و بلبل کاشی‌ها، همراه با خط‌هایی خوش، چشم بیننده را به خود جذب می‌کنند. در دالان با به کارگیری ردیف‌های دوگانه ای از پنجره‌های چشمه چشمه، نورگیری به سبکی بسیار ماهرانه‌ای انجام پذیرفته است. به دلیل زیبایی سبک معماری این سازه، در روزگار ناصرالدین‌شاه قاجار، دروازه مرمت گردید که مرمت‌گران بر فراز سردر، کتیبه‌ای با خط ثلث نصب کرده‌اند. هرچند این کار به اصالت ساختمان لطمه‌ای نمی‌زند ولی قاجاری‌ها با مرمت ساختمان‌های پیش از روزگار خود، سعی داشتند جای پا و یادگاری از خود به جای بگذارند.
از نمای کنونی مدرسه چنین پیداست که تعمیراتی از جمله کلاف‌کشی سردر ورودی، تعمیرات کاشی‌کاری حیاط، تعمیرات اتاق‌ها و به ویژه کف اتاق ملاصدرا، مرمت سنگ‌های ازاره و گچ‌کاری اتاق‌ها، سنگ فرش کف حیاط، عایق‌کاری پشت بام و در کل مرمت و سامان‌دهی بخش درونی و بیرونی انجام شده است. دالان مدرسه خانه شیراز که امروزه یکی از زیباترین بخش‌های آن به شمار می‌رود، در روزگار شاه عباس اول با کاشی‌های معرق به شکل هشتی ساخته شده است و مزین به خطوط و نقوشی است که اعتلای هنر عصر صفوی را تداعی می‌کند.
عناوین اصلی و سرفصل‌های پاورپوینت معماری مدرسه خان شیراز:
- موقعیت
- تاریخچه مدرسه خان شیراز
- مشخصات فنی
- معمار مدرسه خان شیراز
- معماری مدرسه خان شیراز
- اعداد نمادین در معماری اسلامی (معماری ایرانی دوره اسلامی)
- فضاها
- ورودی مدرسه خان شیراز
- هشتی
- حجره‌ها
- حیاط مرکزی
- پلان مدرسه خانه شیراز
- پرسپکتیو
- برش
- نما
- تصاویر مدرسه خان شیراز
پاورپوینت معماری مدرسه خان شیراز به همراه پلان مدرسه خان شیراز، برای نخستین بار و به طور اختصاصی، توسط فروشگاه معماری دیسامگ و در قالب ۸۰ اسلاید تهیه و تدوین شده است و هم اکنون در اختیار شما عزیزان قرار دارد. شما با دانلود رایگان پاورپوینت معماری مدرسه خان شیراز، یکی از بهترین منابعی جهت مطالعه و تحلیل مدرسه خان شیراز را در دست خواهید داشت که می‌تواند به عنوان یک پروژه دانشجویی فوق‌العاده نیز مورد استفاده قرار بگیرد.
دیدگاهتان را بنویسید